Materiał teraz dostępny jest w formie video:

1. Czym jest gitara basowa?

Gitara basowa została wynaleziona przez Leo Fendera. Pierwszym wyprodukowanym przez niego modelem był Precision Bass i powstał w 1951 roku. Jest to obecnie jeden z najmłodszych instrumentów na świecie. Pierwsze basy miały 4 struny, które dotąd są najczęściej spotykaną konfiguracją, chociaż wśród basistów bardzo popularne są również pięcio- i sześciostrunowe basówki. Gitary basowe sprawdziły się tak dobrze, że wiele czołowych firm, które przeważnie do tamtej pory robiły wyłącznie gitary i wzmacniacze, rozszerzyło swoją ofertę o basy i wzmacniacze do nich. Obecnie gitary basowe możemy spotkać w niemalże każdym gatunku muzyki rozrywkowej.

Gitara basowa bazuje na kontrabasie i gitarze elektrycznej. Posiada ona taki sam strój jak w przypadku kontrabasu E₁, A₁, D, G oraz przyjmuje się, że ma taką samą skalę (czyli zakres dźwięków, jaki można wydobyć z tych instrumentów) — od E₁ do g¹. W przypadku pięciostrunowego basu kolejne struny to H₂, E₁, A₁, D, G (dodana jest jeszcze niższa struna H), natomiast w sześciostrunowym mamy H₂, E₁, A₁, D, G, c (tutaj dodana jest cieńsza struna c). Instrument ten również ma wiele wspólnego z gitarą elektryczną; wyglądają bardzo podobnie; odróżnia je grubość i ilość strun, długość gryfu i wielkość korpusu. Dźwięki, jakimi jest strojona gitara elektryczna to E, A, d, g, h, e¹, więc pierwsze 4 struny odpowiadają 4 strunom w basie, z tym że bas jest strojony oktawę niżej.

Wielkość liter i numery z dołu lub góry przy dźwiękach określają oktawę, w której znajduje się nuta. Do nieco szerszego rozeznania odsyłam tutaj.

Jeżeli nie masz możliwości pogrania na gitarze basowej i nie wiesz jeszcze, czy jest to dla Ciebie, to proponuje najpierw pograć na zwykłej gitarze, jeśli taką posiadasz. Oczywiście nie jest to konieczne, ale jako że należy do tej samej “rodziny” instrumentów, to szczerzę polecam tę opcję. Najlepiej pod nadzorem nauczyciela od basu, który nauczy Cię poprawnej techniki. Taki zabieg pozwoli Ci poznać trochę gryf i ogólne zasady gry na tego rodzaju instrumentach. Ma to szczególnie duże znaczenie na początku Twojej przygody, ponieważ pozwoli Ci szybciej nabrać ogólną sprawność, którą następnie będziesz mógł przenieść na gitarę basową. Mam tu na myśli rzeczy typu chwyt gryfu, ustawienie palców. Dodatkowo zobaczysz czy Cię to „kręci” i czy masz ochotę na dalszy rozwój w tym kierunku. Najlepiej jednak jak najszybciej przerzucić się na bas.

Polecam przed kupnem własnego sprzętu rozeznanie się czy przypadkiem nie masz możliwości pożyczenia/odkupienia starej gitary od jakiegoś znajomego, który grał parę lat temu i schował ją do piwnicy. Może tak być, że taki sprzęt będzie jeszcze w całkiem dobrym stanie, a zawsze pozwoli to zredukować koszty do minimum.

2. Jaka jest rola basisty w zespole?

Mam wrażenie, że wiele ludzi wybierając ten instrument, nie jest do końca świadomych, jaką rolę odgrywa on w zespole. Perkusja i gitara basowa są standardowo uznawane za trzon sekcji rytmicznej. Zajmuje się ona tworzeniem rytmu poprzez wzmacnianie poszczególnych części taktu, nadaje tzw. “groove” utworom. Co prawda gitara, czy instrumenty klawiszowe również mogą pełnić funkcję instrumentu rytmicznego, ale są dla niej bardziej dodatkiem niż jej podstawą. Linie basowe opierają się często na perkusji, a w szczególności na bębnie basowym (stopie). Między innymi riffy, pasaże czy pochody basowe są powtarzającymi się częściami w utworze i tworzą linię basową. Zatem gitara basowa razem z perkusją tworzy akompaniament pod melodię dla reszty instrumentów lub wokalu.

Coraz częściej spotykanym zjawiskiem jest to, że bas wykorzystuje się jako instrument solowy — nie są obecnie rzadkością w utworze solówki na basie. Co więcej, coraz częściej pojawiają się utwory napisane lub przenoszone na gitarę basową bez innych instrumentów.

W bardzo ciekawy sposób rola basisty w muzyce jest przedstawiona w filmiku poniżej. Jest tu to także nieco szerzej wyjaśnione. Najciekawszym fragmentem jest zjawisko polegające na tym, jak wpływa na akord C-dur to jaką nutę zagramy na gitarze basowej. Materiał jest w języku angielskim. Tu dowiesz się dlaczego warto znać ten język.

3. Od czego zacząć?

Dźwięki wydobywane są głównie poprzez uderzenie w struny kostką lub palcami. Ja osobiście polecam zacząć od grania palcami. Warto od razu nauczyć się kontrolować wybrzmiewające niechciane struny czy przydźwięki. Pewnie rozpoczniesz też naukę od tabulatur, co również jest świetną formą kształcenia się na początku. Tutaj opisuję co warto wiedzieć o tabulaturach i nutach w 5 punktach.

Jeśli masz już za sobą jakieś podstawy, to należałoby też wiedzieć, jak wydobyć z instrumentu te dźwięki, które chcemy. Najlepiej jest to zrozumieć na podstawie schematu dźwięków na gryfie. Opanowanie tego znacznie wpłynie na znajomość instrumentu i pozwoli Ci przybliżyć postrzeganie zależności pomiędzy dźwiękami. Całość przyda się również w świadomej improwizacji, budowaniu akordów i innych tego typu zagadnieniach. Poniżej opiszę, jak to wygląda na przykładzie standardowego 4-strunowego basu.

Schemat ten pokazuje gryf „od góry”. Mamy tutaj struny od najgrubszej do najcieńszej „EADG”. Rzymskie cyfry to progi. Kropki, które się tutaj znajdują, umieszczone są na 3., 5., 7., 9. i 12. progu, czyli tak jak w przypadku gryfu na gitarze.

Uwaga: w Polsce przyjęło się, że inaczej zapisujemy dźwięki H i B. Na rysunku B (ogólnie przyjęte) to H (polskie oznaczenie), a dźwięk Bb (z ang. B flat) to B (w polskiej notacji) .

Każdy próg podwyższa dźwięk struny o półtonu. (Półton to najmniejsza odległość, którą przyjęło się opisywać w naszym systemie, nie mamy nazw dla choćby ćwierćtonów). Dla przykładu weźmy strunę E (rysunek powyżej): nie chwytając żadnego progu, zagrasz dźwięk E; chwytając na pierwszym progu, uzyskasz F; jeśli chwycisz drugi próg, będzie to F#/Gb itd. Najlepszą drogą, żeby zapamiętać schemat gryfu i nie pogubić się w tym wszystkim, to nauczyć się dźwięków z gamy C-dur, czyli tych dźwięków, które nie mają krzyżyków (#) i bemoli (b). Na pianinie są to białe klawisze, które będą służyć nam jako punkt odniesienia. Ułatwi nam to postrzeganie innych dźwięków na podstrunnicy — jeśli będziesz chciał zagrać dźwięk np. C#, to mając w pamięci, gdzie leży dźwięk C wystarczy pamiętać, aby zagrać nutę o próg wyżej (z czasem stanie się to dla Ciebie bardziej „automatyczne” i będziesz bez problemu odnajdywać właściwy dźwięk). Jeżeli przeanalizujemy dalej układ, to możemy dodatkowo zauważyć, że na 5. progu niższej struny dźwięk jest taki sam, jak na kolejnej pustej strunie — 5. próg na strunie E to dźwięk A, 5. próg na strunie A to D itd. Cały schemat kończy się na 12. progu z tego względu, że od tego miejsca wszystko zaczyna się powtarzać od początku, tzn. 12. próg na strunie E to po prostu E, 13. to F itd.

Schemat dźwięków na instrumentach klawiszowych jest znacznie łatwiejszy do zapamiętania, bo przez całą klawiaturę powtarza się w kółko. Wystarczy nauczyć się struktury dźwięków, najlepiej od C do C. Wtedy we wszystkich oktawach będziemy wiedzieć, gdzie każdy dźwięk się znajduje, bo układ pozostaje wszędzie taki sam. Na gitarze jest to trudniejsze, ale ma to swoje inne zalety. Na przykład ucząc się fragmentu bądź całego utworu i chcąc go przenieść o półtonu wyżej w przypadku gitary/basu nie stanowi to problemu. Wystarczy tylko przesunąć pozycję ręki o 1 próg wyżej, co zmieni tylko nazewnictwo dźwięków. Po dłuższym studiowaniu tego schematu nie powinno to z czasem stanowić większego wyzwania. Taka zmiana tonacji nazywa się fachowo transpozycją.

Co dalej?

Najlepiej zapisz się na lekcje gry na basie, a jeżeli szukasz ciekawych kanałów na YouTube o takiej tematyce, to zajrzyj do pozostałych artykułów o lekcjach na basie w internecie.

Scott’s Bass Lessons – Lekcje gry na gitarze basowej w internecie #1
Adam Neely – Lekcje gry na gitarze basowej #2
CoverSolutions — Lekcje gry na gitarze basowej #3

Oraz zajrzyj do artykułu, w którym porównuję tabulatury i nuty. W szczególności, jeśli zastanawiasz się co jedno i drugie rozwiązanie Ci może dać.

Tabulatury czy nuty? — 5 rzeczy, które warto o nich wiedzieć

Jan Pieczonka

Basista w Pepper Gas i No Lifeline. Udzielał się także w innych projektach oraz orkiestrze. Przygodę z muzyką rozpoczął w 2008 roku. Gra też na gitarze, basie i od czasu do czasu na fortepianie. Ukończył Edukację Artystyczną w zakresie sztuki muzycznej na Uniwersytecie Śląskim w Cieszynie.